مقدمه
از آغاز شکل‌گیری هنر سینما و سپس رسانه‌ای جمعی‌تر به نام تلویزیون، کارگردانان، تهیه‌کنندگان و گردانندگان اصلی این صنعت، همواره به دنبال یافتن راه و روشی نوین برای جذب مخاطب بیشتر بوده‌اند. این صحنه رقابت باعث به وجود آمدن انواع سبک‌های فیلمسازی و سریال سازی شد. سبک سیتکام یکی از سبک‌های محبوب در برنامه‌های تلویزیونی محسوب می‌شود.
کمدی موقعیت
کمدی موقعیت (به انگلیسی: situation comedy) یا سیتکام (به انگلیسی: Sitcom) گونه‌ای از کمدی است که در آن شخصیت‌های فیلم یا سریال در مکان‌های عادی مانند محل کار یا خانه حضور دارند و فعالیت‌های روزانه آن‌ها با حرکات یا دیالوگ‌های طنز انجام می‌شود. هنگام گفتن هر نکتهٔ طنزآمیز، معمولاً صدای خنده استودیویی زنده یا از پیش ضبط شده پخش می‌شود.
سیت کام کمدی
در میان ده‌ها ژانر سریال‌های تلویزیونی، یکی از پرهوادارترین، محبوب‌ترین و فراموش‌نشدنی‌ترین ژانرها، سیتکام است. سیتکام، مخفف Situational Comedy یا کمدی موقعیت است. سریال سیتکام به سریالی گفته می‌شود که شخصیت‌های مشخص‌شده‌ای را در موقعیت‌های سرگرم‌کننده و خنده‌دار قرار می‌دهد. سیتکام به طور کلی در ژانر کمدی قرار می‌گیرد و به طور کلی به سریالی گفته می‌شود که معمولا در یک خانه، اداره و یا دانشگاه در جریان است. لوکیشین سریال‌های سیتکام معمولا محدود و یا غیرواقعی است. شنیده‌شدن صدای خنده تماشاگران (که شاید یکی از شناخته‌شده‌ترین ویژگی‌های سیتکامها باشد) در این نوع سریال‌ها اجباری نیست اما بخشی از هویت آن است.
از معروفترین سیتکامهای خارجی می‌توان به بروکلین نه-نه، ساینفلد، دوستان، کامیونیتی، بله آقای وزیر، مالکوم در میانه، زیاد ذوق‌زده نشو، به گفته جیم، آشنایی با مادر، دو مرد و نصفی،سریال اداره، خانواده امروزی، جذابان کلیولند، تئوری بیگ بنگ و مستر بین اشاره کرد. همچنین از سیتکامهای ایرانی می‌توان ساختمان پزشکان و پاورچین را نام برد.
سیتکام در میان سریال‌های تلویزیونی، به دلیل گستردگی و تنوعی که پیدا کرده، به تنهایی یک ژانر است. شخصیت‌های حاضر در سیتکامها، معمولا ثابت هستند و از هر اپیزود آن، به اپیزود دیگر منتقل می‌شوند. تعداد شخصیت‌های اصلی در سیتکامها، معمولا زیاد نیست و بیشتر داستان هم پیرامون زندگی همین شخصیت‌ها می‌گذرد. در بیشتر سیتکامها، یک شخصیت اصلی، حضور پررنگ‌تری نسبت به سایرین دارد.
منتقدان سینما و تلویزیون درباره هویت ژانر سیتکام اختلاف نظر شدیدی دارند. گروهی اعتقاد دارند سیتکام نمی‌تواند به تنهایی یک ژانر معرفی شود چرا که گستردگی زیادی دارد. اما برخی می‌گویند اصول سیتکام مشخص است و هر اثری که با پایبندی به اصول آن ساخته شود، می‌تواند در مجموعه ژانر سیتکام قرار بگیرد. بنابراین انیمیشن‌های کمدی هم می‌توانند سیتکام باشند.
این نوع جذاب از سریال‌ها، معمولا هواداران بسیار زیادی دارند. چرا که داستان، شخصیت‌ها و روایت‌های کمدی موقعیت می‌تواند به حدی شیرین باشد که برای سال‌ها در ذهن تماشاگر باقی بماند. بنابراین بازیگران و عوامل این سیتکامها ممکن است برای سال‌ها محبوب باقی بمانند.
سیتکام از کجا شروع شد؟
اصطلاح سیتکام یا کمدی موقعیت تا دهه ۱۹۵۰ ارتباطی با سریال‌های تلویزیونی نداشت. نمونه‌های ابتدایی سیتکام در رادیو شکل گرفته بودند و آن‌چه به عنوان کمدی موقعیت شناخته می‌شد تنها به نمایش‌های کمدی دیالوگ‌محور رادیویی خلاصه می‌شد. اگرچه سریال Pinwright’s Progress که در سال ۱۹۴۶ از شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی بریتانیا پخش می‌شد به‌عنوان نخستین نمود سیتکام تلویزیونی در دنیا شناخته می‌شود اما تلاش‌های ویلیام آشر بود که سیتکام را به‌عنوان ژانری از سریال‌های کمدی به تلویزیون عرضه کرد. سیتکام در رادیو شکل گرفت (همان گفتگوی کمدی شخصیت‌ها درباره اتفاقات پیرامونشان که هنوز هم در رادیوها وجود دارد) اما حالا به خاطر درخشش در تلویزیون شناخته می‌شود. اگرچه ریشه سیتکام در رادیو سابقه‌ای بسیار طولانی دارد اما اصطلاح کمدی موقعیت، در اواخر دهه 40 میلادی و به لطف سریال‌های تلویزیونی شبکه BBC مطرح شد. این ژانر تلویزیونی بعدها به خاک ایالات متحده رسید و موفق شد شهرت بسیار بیشتری پیدا کند. ویلیام آشر از دهه ۱۹۵۰ تا دهه ۱۹۷۰ میلادی بیشتر از بیست سریال کمدی موقعیت را کارگردانی کرد و به همین دلیل او را به‌عنوان خالق سریال‌های سیتکام می‌شناسند. معروفترین ساخته او یعنی سریال I Love Lucy با گذشت بیشتر از ۷۰ سال از زمان پخش تلویزیونی هنوز هم یکی از پویاترین نمونه‌های سیتکام است. این سریال در همه سال‌های پس از انتشارش یکی از منابع اصلی سریال‌های کمدی موقعیت پس از خودش بوده و هنوز هم جایگاه ارزشمندی در دنیای سیتکامها دارد.
امروزه سریال‌های سیتکام نه‌تنها توسط شبکه‌های تلویزیونی و سرویس‌های استریم آمریکا ساخته می‌شوند بلکه مورد توجه تهیه‌کنندگان تلویزیونی در بسیاری از کشورهای دنیا هم قرار گرفته‌اند؛ استرالیا، کانادا، هند، مکزیک، انگلستان و حتی روسیه از جمله کشورهایی هستند که سریال‌های کمدی موقعیت را به‌عنوان بخشی از فرهنگ تصویری خود پذیرفته‌اند و آثار قابل توجهی در این ژانر ساخته‌اند.
با انواع گوناگون سیتکام آشنا شوید
سیتکامها با توجه به کشور سازنده‌شان، معمولا ویژگی‌های متفاوتی دارند. برای مثال در انگلیس که محل تولد سیتکامهای تلویزیونی است، هر فصل این سریال‌ها معمولا شش قسمتی است و از سی دقیقه فراتر نمی‌رود. فیلم‌نامه سیتکامهای انگلیسی معمولا توسط چند نفر نوشته می‌شود و فیلم‌برداری آن در محیط‌های بسته و یا استودیوهای ساختگی است.
در ایالات متحده، مدت زمان هر سیتکام فراتر از ۲۲ دقیقه نمی‌رود تا در کنار هشت دقیقه تبلیغات تلویزیونی، مجموعا برای سی دقیقه مخاطبش را سرگرم کند. در کانادا، سیتکامهای تلویزیونی معمولا اپیزودهای کم‌تر و فصل‌های بیشتری دارند. در استرالیا هم موضوع این نوع سریال‌ها بیشتر به مسائل و بحران‌های اجتماعی گره خورده است. اما این تغییرات سیتکام در کشورهای مختلف، به معنای انوع گوناگون آن نیست.
چگونه یک سریال سیتکام را بشناسیم؟
مرز باریکی میان سریال های خنده دار و سریال‌های سیتکام وجود دارد. بنابراین شناخت اصول ژانر سیتکام برای تمیزدادن آثار این ژانر از سایر عناوین کمدی لازم است. هر سریالی که در ژانر کمدی قرار بگیرد، لزوما سیتکام نیست. بنابراین اگر یک سریال تلویزیونی جذاب و خنده‌دار را تماشا کردید، هرگز تصور نکنید که با یک سیتکام مواجه هستید. سیتکامها اصول مشخصی دارند که در ادامه آن‌ها معرفی می‌کنیم:
- در لوکیشین‌های محدود یا ساختگی و یا در استودیوها فیلم‌برداری می‌شوند.
- شخصیت‌های اصلی زیادی ندارند و رابطه شخصیت‌های اصلی هم معمولا صمیمی است.
- صدای خنده تماشاگران در بیشتر سیتکامها شنیده می‌شود. این صدا معمولا به صورت جداگانه ضبط می‌شود و در جریان تدوین سریال، بر روی آن قرار می‌گیرد. اما برخی از این سریال‌ها هم بدون صدای خنده تماشاگران ساخته می‌شوند.
- داستان و فیلم‌نامه کمدی‌های موقعیت معمولا فراتر از شخصیت‌های اصلی نمی‌رود. بنابراین بیشتر مواقع با روایت ترس، سردرگمی، درگیری و یا اتفاقات مهم و خنده‌دار شخصیت‌های اصلی هر سریال سیتکام مواجه هستیم.
- سیتکامها با دوربین‌های محدود فیلم‌برداری می‌شوند.
